Madama Butterfly

„Madama Butterfly” to jedno z najsławniejszych dzieł w repertuarze operowym. Opowiada dramatyczną historię związku japońskiej gejszy Cho-Cho-San – tytułowej Butterfly, która wychodzi za mąż za Pinkertona, pułkownika stacjonujących w Nagasaki wojsk amerykańskich. Młoda Japonka jest tak bardzo zakochana w mężu, że porzuca dla niego swoją religię, kulturę i tradycję, on jednak nie traktuje tego małżeństwa poważnie. Niedługo po ślubie Pinkerton wyjeżdża i wraca dopiero po trzech latach z nową żoną, by zabrać synka, którego urodziła mu gejsza. Butterfly popełnia rytualne samobójstwo…

Premiera pierwszej wersji opery miała miejsce 17 lutego 1904 r. w mediolańskiej La Scali. „Madama Butterfly” składała się wtedy z dwu aktów i została bardzo chłodno przyjęta. Cztery miesiące później wystawiono ją ponownie w Brescii, dzieląc nieproporcjonalnie długi drugi akt na dwie części i wprowadzając inne drobniejsze zmiany. Tym razem dzieło Pucciniego odniosło olbrzymi sukces, przenosząc się na deski Metropolitan Opera w 1907 r.

„Madama Butterfly” - nie licząc wznowień – prezentowana była w Operze Śląskiej w nowej, premierowej inscenizacji trzykrotnie. Premiera ostatniej wersji miała miejsce 30 stycznia 1988 r. A jej wznowienie w marcu 2011 r.

Libretto: Luigi Illica, Giuseppe Giacosa na podstawie sztuki Davida Belasco - Gejsza

AKT I

W  japońskim porcie zatrzymał się na czas dłuższy okręt amerykańskiej marynarki wojennej. Monotonny tryb życia przykrzy się młodemu porucznikowi Pinkertonowi; aby sobie uprzyjemnić życie, korzysta z usług japońskiego pośrednika Goro, który za opłatą ułatwia mu znajomość z młodziutką gejszą Cho-cho-san, zwaną także Butterfly (motyl). Pinkerton, zgodnie z japońskimi zwyczajami, ma zawrzeć z nią ślub, którego ważność rozciąga się na 999 lat. Goro wprowadza porucznika da wynajętego dlań domku na wzgórzu nad miastem i przedstawia mu służbę jego przyszłej żony. Wkrótce ma się odbyć ceremonia ślubna – jako pierwszy z gości zjawia się konsul Stanów Zjednoczonych w Nagasaki, Sharpless. Zapatruje się on na sprawę małżeństwa Pinkertona poważniej niż młody porucznik i ostrzega go, by nie łamał życia młodziutkiej, szczerze go kochającej Japonce. Nadchodzi Cho-cho-san w otoczeniu rodziny i licznego grona dziewcząt japońskich. Wyznaje ona Pinkertonowi, że rano była w domu misjonarzy, by przyjąć wiarę chrześcijańską i że dla niego gotowa jest zupełnie zerwać ze swą rodziną i środowiskiem. Urzędnik stanu cywilnego odczytuje akt ślubu. Weselną atmosferę mąci nagłe zjawienie się wuja panny młodej – Bonzy, który odkrył tajemnicę jej chrztu i za porzucenie wiary ojców oraz poślubienie cudzoziemca rzuca przekleństwo na jej głowę. W ślad za nim opuszczają pośpiesznie dom Pinkertona przerażeni goście weselni. Butterfly i Pinkerton zostają sami. Nadchodzi noc. Akt I kończy się wspaniałym duetem miłosnym, jednym z najpiękniejszych w światowej literaturze operowej („Bimba degli occhi”).

AKT II

Minęły trzy lata od ślubu Pinkertona. Butterfly wraz z małym synkiem każdej wiosny oczekuje męża, który odjeżdżając wkrótce po ceremonii zaślubin, przyrzekł jej, że na pewno powróci. Żyją w biedzie, a wierna służebnica Buttertly, Suzuki, obawia się gorszego jeszcze niedostatku, nie spodziewa się bowiem powrotu Pinkertona. Butterfly jednak niezachwianie wierzy jego słowom. Nieoczekiwanie zjawia się witany radośnie przez Butterfly konsul Sharpless. W trakcie jego wizyty przybywa też bogaty książę Yamadori, który przy pomocy pośrednika Goro zabiega o względy Cho-cho-san. Młoda Japonka odrzuca jednak stanowczo jego konkury. Uważa się nadal za żonę Pinkertona i nie uznaje rozwodowych zwyczajów japońskich. Na jej postanowienie nie wpływają nawet słowa Sharplessa, który w oględny sposób daje do zrozumienia, że Pinkerton nie zamierza do niej wracać. Cho-cho-san nie wierzy słowom konsula (aria „Un bel di vedremo” – „Tam na wschodniej stronie”). Pokazuje mu swego synka i prosi, by powiadomił Pinkertona, że oboje z dzieckiem stale go oczekują. Zakłopotany swą przykrą misją Sharpless opuszcza dom Butterfly, która w chwil potem wypędza natrętnego Goro, Wystrzał armatni zwiastuje przybycie okrętu Pinkertona. Uszczęśliwiona Butterfly przystraja wraz z Suzuki cały dom kwiatami (duet „Schuoti quelle fronda”) i ubrana w ślubną suknię oczekuje przybycia małżonka. Z wolna zapada zmierzch; w oddali słychać śpiew rybaków wracających z połowu. Na ścieżce wiodącej do domku Butterfly nie widać nikogo…

AKT III

Minęła noc. Znużona oczekiwaniem, usnęła Butterfly. Teraz dopiero w ogródku przed domem zjawiają się Sharpless i Pinkerton. Suzuki ze zdumieniem patrzy na towarzyszącą im nieznajomą elegancką damę. To małżonka Pinkertona przybyła wraz z mężem, by zabrać jego synka. Cho-cho-san, która zjawia się po chwili, od razu domyśla się wszystkiego i wie, co ma teraz uczynić. Odprawia obecnych i wydobywa ze skrytki stary, rodowy sztylet, na którego klindze wyryte są słowa: „Niechaj z honorem umiera ten, komu los nie pozwolił żyć z honorem”. Pożegnawszy się z dzieckiem Cho-cho-san przebija się sztyletem. Ostatnim odruchem świadomości zwraca się w stronę Pinkertona, który wpada do pokoju z okrzykiem „Butterfly”!

/Z „Przewodnika operowego” Józefa Kańskiego/